Msza Josquina des Prés z „Kodeksu Occo” zabrzmiała w katedrze siedleckiej

Prowadzony przez nasze stowarzyszenie projekt „Kodeks Occo” nie skończył się wraz z nagraniem Mszy Pange lingua Josquina des Prés w Amsterdamie w marcu ub.r. Założony w celu jego realizacji chór „Ex Tempore” kierowany przez wybitnego francuskiego muzykologa, organistę, chórmistrza i śpiewaka Marcela Pérèsa mimo pandemii kontynuuje pracę. Najnowsze wykonanie odbyło się w czwartek 25 listopada w katedrze siedleckiej w ramach Dni Muzyki Kościelnej w diecezji siedleckiej. Szczególną okazją do uwzględnienia Mszy Josquina des Prés w programie Dni Muzyki jest przypadające w bieżącym roku pięćsetlecie śmierci tego wybitnego kompozytora frankoflamandzkiego. Jego muzyka zabrzmiała tak, jak miała być pierwotnie wykonywana, to znaczy w kontekście liturgicznym, podczas celebrowania Mszy świętej.

– Była to msza wotywna o Najświętszym Sakramencie, sprawowana według formularza z uroczystości Bożego Ciała, czyli tzw. Msza „Cibavit”, od pierwszego słowa antyfony introitu – wyjaśnia ks. prof. Piotr Paćkowski, rektor seminarium duchownego w Siedlcach. – Dawniej w każdy czwartek seminarium siedleckie (ale to był powszechny zwyczaj w całym Kościele) uczestniczyło w mszy „Cibavit” jako we mszy w intencji kapłanów i o powołania kapłańskie. Obecnie, z racji położenia seminarium poza miastem uczestniczymy w tej mszy w każdy pierwszy czwartek miesiąca. Ale nawet jeśli nie jedziemy do katedry, to w każdy czwartek odprawiamy Mszę „Cibavit” w seminarium, jeśli tylko nie ma wówczas innych świąt i wspomnień obowiązkowych.

Msza Pange lingua Josquina des Prés zawiera tylko części stałe (ordinarium) Mszy świętej, ale Marcel Pérès tak zestawił program oparty na Kodeksie Occo (przypomnijmy, że ten XVI-wieczny rękopis pochodzi z dawnego sanktuarium Cudu Eucharystycznego w Amsterdamie i zawiera utwory przeznaczone do kultu eucharystycznego), że obejmuje on całość utworów składających się na Mszę o Najświętszym Sakramencie. Chór mógł więc wykonać wszystkie śpiewy potrzebne na tej Mszy. Introit „Cibavit” jest anonimowego autorstwa i zachował się tylko w Kodeksie Occo. W wykonaniu chóru „Ex Tempore” można go wysłuchać tutaj.

We Mszy św. uczestniczyli klerycy seminarium siedleckiego, kilku kapłanów-koncelebransów oraz liczna grupa wiernych. Przed jej rozpoczęciem główny celebrans, ks. rektor Piotr Paćkowski, przedstawił zebranym historię Cudu Amsterdamskiego i jego sanktuarium, a na zakończenie Marcel Pérès wykonał improwizację organową. Msza ta była odprawiana w intencji o zdrowie dla Roberta Pożarskiego, wybitnego śpiewaka i kantora gregoriańskiego, znawcy dawnej muzyki liturgicznej niezwykle zasłużonego dla odkrywania i zachowywania dziedzictwa muzycznego Kościoła w Polsce. Zarówno ks. rektor Paćkowski, z wykształcenia muzykolog, jak i Marcel Pérès oraz większość śpiewaków chóru „Ex Tempore” od wielu lat z nim współpracowała i się przyjaźniła. Niestety – z naszego ludzkiego punktu widzenia – Bóg miał inne plany; 29 listopada Robert Pożarski zmarł. O jego zasługach można przeczytać w tekście Katolickiej Agencji Informacyjnej.

Dzięki uprzejmości kustosz Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach członkowie chóru mogli obejrzeć jedyny przechowywany w Polsce obraz El Greco, Ekstaza świętego Franciszka. Piękno i mistyczna moc tego arcydzieła pociągnęły śpiewaków do spontanicznego wykonania kolejnego śpiewu z Kodeksu Occo, O salutaris hostia.

Obecnie chór „Ex Tempore” pod kierunkiem Marcela Pérèsa pracuje nad kolejnymi programami: Mszą requiem Antoine de Févina, zwanego także Divitisem, również z „Kodeksu Occo”, oraz muzyką z tzw. szkoły Notre Dame, powstałą przy paryskiej katedrze Notre Dame.

Poniżej prezentujemy galerię zdjęć z występu w katedrze siedleckiej. Ich autorem jest p. Piotr Grabowski.


Galeria zdjęć z koncertu „Kodeks Occo” w Jarosławiu

25 sierpnia br. w jarosławskiej kolegiacie rozbrzmiały dźwięki Missa Pange lingua Josquina Desprez oraz utwory innych wyśmienitych kompozytorów, zapisane w rękopisie zwanym Kodeksem Occo, pochodzącym z nieistniejącego już sanktuarium Cudu Eucharystycznego w Amsterdamie (De Heilige Stede). Koncert ten odbył się w ramach XXIX Festiwalu Muzyki Dawnej „Pieśń naszych korzeni” w Jarosławiu w związku z przypadającą 27 sierpnia 550. rocznicą śmierci tego wybitnego frankoflamandzkiego kompozytora.

Program, identyczny z programem ubiegłorocznych amsterdamskich występów chóru Ex Tempore, organizowanych przez nasze Stowarzyszenie (z wydatną pomocą Fundacji Dominikański Ośrodek Liturgiczny oraz Fundacji Świętego Benedykta), wykonał Chór Festiwalowy z udziałem kilkunastu członków chóru Ex Tempore pod batutą Marcela Pérèsa, pomysłodawcy i kierownika muzycznego całego projektu „Kodeks Occo”. O sanktuarium, chórze Ex Tempore, Kodeksie Occo i związanym z nim projekcie muzycznym pisaliśmy już wielokrotnie i dalszych informacji można poszukać w dawniejszych wpisach.

Wcześniej, w poniedziałek 23 sierpnia, Marcel Pérès oraz prezes Stowarzyszenia Brandsma Dominika Krupińska opowiedzieli o Kodeksie Occo i opartym na nim programie chóru Ex Tempore, jak też o historii Cudu Amsterdamskiego i amsterdamskiej „Cichej Procesji” na seminarium dla uczestników festiwalu. Zagadnienia te były w Polsce dotąd niemal nieznane, więc wzbudziły duże zainteresowanie.

Serdecznie dziękujemy organizatorom Festiwalu Muzyki Dawnej „Pieśń naszych korzeni” w Jarosławiu za włączenie przygotowanego przez Marcela Pérèsa oraz chór Ex Tempore programu do programu tegorocznego Festiwalu oraz za udostępnienie zdjęć z koncertu i prób do niego, które prezentujemy w galerii poniżej.

Fot. Mirosław Chudy, Michał Żołyniak, Aleksandra Bednarz, Antoni Wala. © Wszelkie prawa zastrzeżone.

Nagranie muzyki z „Kodeksu Occo” dostępne w Internecie

Wyjazd chóru „Ex Tempore”, chociaż zbiegł się z wybuchem epidemii koronawirusa, doszedł jednak do skutku. Co prawda dwa koncerty w Amsterdamie i Heiloo, które organizowaliśmy, zostały odwołane, ale mimo to można uznać, że nasz cel został spełniony, i to z naddatkiem.

Chór „Ex Tempore” z Marcelem Pérèsem w kościele św. Franciszka Ksawerego na amsterdamskim Krijtbergu. Koło Maestra stoi ks. Ben Frie SJ, rektor kościoła, który umożliwił nam przeprowadzenie prób i nagrania <3 Niech Pan Bóg Księdzu wynagrodzi!

Pierwsza dobra wiadomość: Dzięki życzliwości naszych gospodarzy, ojców jezuitów z amsterdamskiego kościoła św. Franciszka Ksawerego na Krijtbergu, mogliśmy zaśpiewać program „Kodeks Occo” w zamkniętym kościele przed Najświętszym Sakramentem, a przecież taki był cel, dla którego powstała muzyka z „Kodeksu Occo” i który przyświecał Marcelowi Pérèsowi, gdy uruchamiał z nami ten projekt: przywrócić tę muzykę, wykonywaną współcześnie tylko na zwykłych koncertach, do kultu Bożego. Wskutek biegu wydarzeń utwory te zabrzmiały wyłącznie dla kultu Bożego, nie na koncercie! Po powrocie do Francji Marcel Pérès napisał do nas: „Jestem naprawdę poruszony… jest to dowodem, że to co robimy, nie jest tylko rodzajem turystyki muzyczno-kulturowej, lecz jest faktycznie częścią planu Bożego… Jestem szczęśliwy, że mogę być z wami wszystkimi, by pomagać wam dostrzec, czego Bóg od nas oczekuje, od początku czasu… Ten niespodziewany finał w Amsterdamie był czymś niewiarygodnie duchowym”.

Druga dobra wiadomość: Ojcowie jezuici zarejestrowali nasz śpiew na profesjonalnym sprzęcie i zmontowali przy jego użyciu podcast do wirtualnej wędrówki trasą Cichej Procesji („Stille Omgang”). Ta słynna procesja uliczkami amsterdamskiej Starówki, będąca wyrazem czci dla Cudu Eucharystycznego z 1345 r. i gromadząca co roku kilka tysięcy ludzi, miała się odbyć w nocy 21 marca i oczywiście również została odwołana. Dzięki podcastowi z naszym nagraniem każdy teraz może wziąć w niej udział, #zostającwdomu. Inicjatywa ta została nagłośniona przez holenderskie i polskie media katolickie (łącznie z KAI), dzięki czemu nasza inicjatywa przywrócenia do kultu Bożego muzyki z „Kodeksu Occo” uzyskała znacznie szerszy zasięg, niż kiedykolwiek marzyliśmy, planując koncerty dla kilkudziesięciu czy może stu osób. Otrzymaliśmy też już zaproszenia do zaśpiewania tych koncertów w przyszłości, po powrocie do normalnego życia.

Trzecia dobra wiadomość: Zapraszam do wysłuchania zarejestrowanego przez nas nagrania muzyki z „Kodeksu Occo” 🙂 Udostępnił je nasz patron medialny, portal Liturgia.pl 🙂 Artykuł zawiera również dodatkowe informacje oraz kilka zdjęć:
https://www.liturgia.pl/amsterdam-nagranie-odwolanego-koncertu-kodeks-occo-dostepne-w-internecie/


Weź udział w Cichej Procesji z podcastem z naszą muzyką z „Kodeksu Occo”

Jak Państwo się zapewne domyślają, koncerty „Kodeks Occo” musiały zostać w ostatniej chwili odwołane na skutek epidemii koronawirusa, ale przygotowany przez nas materiał muzyczny zyskał nowe życie. Ojcowie jezuici z kościoła św. Franciszka Ksawerego na Krijtbergu, nasi gospodarze, zorganizowali nam profesjonalne nagranie i użyli kilku utworów do opracowania specjalnego podcastu umożliwiającego wzięcie duchowego udziału w tegorocznej Cichej Procesji w najbliższą sobotę 21 marca wieczorem… Fizyczna procesja oczywiście również została odwołana, ale za to duchowo będzie mógł się w tym roku przyłączyć do niej każdy, nie opuszczając swego domu zgodnie z zaleceniami władz.

Podcast zawiera krótkie wprowadzenie i podsumowanie po holendersku, ale całą jego resztę stanowią odgłosy Stille Omgang i nasz śpiew. Więc w sobotni wieczór usiądź, obejrzyj mapę z trasą Procesji (https://www.stille-omgang.nl/the-route/), włącz podcast i zacznij się modlić… Ku czci Najświętszego Sakramentu oraz za Holandię, Polskę i cały świat!

Podcast trwa tyle samo czasu, ile przejście trasą procesji (amsterdamskimi uliczkami Kalverstraat, Nieuwendijjk, Warmoesstraat i Nes). Jest dostępny na prowadzonej przez holenderskich jezuitów platformie modlitewnej „Bidden Onderweg” („Módlcie się po drodze”) pod adresem https://biddenonderweg.org/speler/uitgelicht/2715

Chór „Ex Tempore” oraz koncerty „Kodeks Occo” w Amsterdamie i Heiloo zorganizowało Stowarzyszenie Brandsma we współpracy z Fundacją Dominikański Ośrodek Liturgiczny oraz Fundacją Świętego Benedykta. Patronami medialnymi przedsięwzięcia są: Liturgia.pl, Magnificat, Christianitas, Rycerz Niepokalanej, Bemint Elkander!, Miłujcie Się! oraz Adeste.org.

Nasz dyrygent, Marcel Pérès, w kościele na Krijtbergu

14-15 marca 2020: koncerty „Kodeks Occo” w Amsterdamie i Heiloo w 675. rocznicę Cudu Amsterdamskiego

14 marca: koncert o godz. 19.15 w sanktuarium Matki Bożej Pomagającej w Potrzebie (Onze Lieve Vrouw ter Nood, w kościele Bedevaartkapel) w Heiloo

15 marca: śpiew na Mszy św. o godz. 9.30 oraz koncert o godz. 15.00 w kościele św. Franciszka Ksawerego na Krijtbergu w Amsterdamie

– oto występy nowego, międzynarodowego chóru „Ex Tempore” pod dyrekcją Marcela Pérèsa, wybitnego kompozytora, organisty i badacza muzyki średniowiecznej. Dokładnie w 675. rocznicę amsterdamskiego Cudu Eucharystycznego, dołączając do obchodów tego wyjątkowego wydarzenia, chór „Ex Tempore” wykona w Amsterdamie i Heiloo program oparty na słynnym Kodeksie Occo, jedynym ocalonym z nieistniejącego już sanktuarium Amsterdamskiego Cudu, które do momentu zniszczenia (2 poł. XVI w.) rozsławiało to miasto w całej Europie. Miejsca koncertów zostały wybrane świadomie: piękny, zabytkowy kościół św. Franciszka Ksawerego na Krijtbergu znajduje się bardzo blisko dawnego sanktuarium Cudu i cieszy się dużą popularnością wśród wiernych i turystów, a sanktuarium Matki Bożej w Heiloo pod Amsterdamem jest z kolei dzisiaj jednym z najważniejszych miejsc pielgrzymkowych Holandii.

Projekt „Chorus ex Tempore”

Projekt „Chorus ex Tempore” ma na celu wyszkolenie śpiewaków do czytania średniowiecznych rękopisów w ich oryginalnej notacji, zwłaszcza zawierających repertuar najrzadziej używany.

Znajomość dawnych notacji jest niezbędna do zrozumienia natury i wewnętrznej dynamiki architektury dźwięku. Różne systemy notacji ukazują także liczne parametry związane z koncepcją, przekazem i funkcją muzyki, których są znakiem.

Żeby umożliwić naprawdę dogłębne poznanie notacji, projekt trwa przez długi czas. W ciągu roku odbywa się siedem spotkań po 4 lub 5 dni. Dzięki temu w „Chorus ex Tempore” może uczestniczyć liczna grupa śpiewaków pragnących zdobyć praktyczną wiedzę o notacji, niezbędną do ożywienia muzycznych skarbów konkretnej epoki. Chór tworzą osoby pragnące odkryć, pod kierunkiem Marcela Pérèsa, wewnętrzne życie tych zapomnianych repertuarów. Jest on otwarty dla wszystkich – składa się z osób uczących się, amatorów oraz profesjonalistów. Większość śpiewaków stanowią Polacy, ale obecni są też przedstawiciele innych krajów (Włochy, Portugalia, Francja, Litwa, Estonia, Węgry, Czechy…). Projekt „Chorus ex Tempore” ma stanowić duchowe stowarzyszenie ludzi, którzy naprawdę chcą odkrywać ten zapomniany repertuar.

Pierwszy etap projektu rozpoczął się w styczniu 2019 r. i został poświęcony rękopisowi o nazwie Kodeks Occo. W nadchodzących latach będą badane inne repertuary: w 2020 r. Szkoła Notre Dame, następnie chorał mozarabski, starorzymski, benewencki…

Kodeks Occo powstał w warsztacie Petrusa Alamiré, najwybitniejszego kaligrafa tamtych czasów, na początku XVI wieku. Zawiera skarby XV-wiecznej polifonii franko-flamandzkiej. Niektóre są znane i zostały skomponowane przez wielkich śpiewaków tamtej epoki – Isaaca, Moutona, Josquina Despreza, inne zaś są dziełem anonimowych kompozytorów.

Rękopis ten przeznaczony był na użytek kościoła w Amsterdamie – Heilige Stede – poświęconego czci Najświętszego Sakramentu. Został on zbudowany w XIV wieku dokładnie w miejscu Cudu, który się tam wydarzył w marcu 1345 r.: Hostia wrzucona do ognia uniosła się z płomieni i pozostawała zawieszona przez kilka dni.

Cud ten wywarł na ówczesnych wielki wpływ i przyczynił się do powstania w Amsterdamie wążnego centrum religijnego. Nawet dzisiaj dla uczczenia jego pamięci co roku w połowie marca na amsterdamskim Starym Mieście formuje się liczna, milcząca procesja. Zaczyna się ona o północy i gromadzi tysiące ludzi.

W marcu 2020 roku, po roku przygotowań, zespół wokalny „Ex Tempore” przybędzie do Amsterdamu, aby wykonać repertuar ku czci Najświętszego Sakramentu, pochodzący z Kodeksu Occo. Będzie obejmował Missa Pange Lingua Josquina Despreza, a także inne skarby polifonii, z których część zachowała się tylko w Kodeksie Occo i czeka w milczeniu na moment, kiedy będzie mogła znowu ożyć.

Marcel Pérès

Po studiach na kierunkach organy i kompozycja w Konserwatorium w Nicei Marcel Pérès kontynuował edukację muzyczną w Wielkiej Brytanii i Kanadzie. W 1979 r., po powrocie do Europy, zaczął specjalizować się w muzyce średniowiecznej, a w 1982 r. założył zespół Ensemble Organum, z którym podjął metodyczne badania nad średniowiecznym repertuarem liturgicznym.

W 1984 r. otworzył centrum badań nad muzyką średniowieczną CERIMM (Centre Européen pour la Recherche sur l’Interprétation des Musiques Médiévales – European Medieval Music Research and Performance Centre) przy Fundacji Royaumont, i był jego dyrektorem do 1999 r.

Z Ensemble Organum wydał około czterdziestu płyt, a większość z nich spotkała się z najwyższym uznaniem i otrzymała tytuły m.in. „Diapason d’or”, „Classical Awards”, „Choc de l’année” magazynu „Monde de la Musique” oraz najważniejszych nagrań XX wieku według „New York Timesa”.

W 2001 r. w dawnym opactwie w Moissac Marcel Pérès utworzył ośrodek CIRMA (Centre Itinérant de Recherche sur les Musiques Anciennes – Itinerant Centre for Early Music Research), mający tworzyć muzyczną prezentację wędrówek człowieka, jego sposobu myślenia oraz wiedzy w minionych stuleciach oraz wspierać rozwój obustronnie wzbogacających interakcji między żywymi tradycjami a archeologią muzyczną. Marcel Pérès jest także kompozytorem i napisał około trzydziestu utworów.

Międzynarodowa działalność Marcela Pérèsa została doceniona w 1990 r., kiedy otrzymał on nagrodę francuskiego sekretarza stanu ds. międzynarodowych stosunków kulturalnych Leonardo da Vinci (Prix Léonard de Vinci). W 1996 r. francuskie Ministerstwo Kultury przyznało mu wyróżnienie Kawalera Orderu Sztuki i Literatury (Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres), a w 2013 r. – Oficera Orderu Sztuki i Literatury (Officier de l’Ordre des Arts et des Lettres). Marcel Pérès jest ojcem chrzestnym dzwonu Marcel, który został odlany w 2012 roku i poświęcony 2 lutego 2013 roku podczas obchodów 850-lecia katedry Notre-Dame de Paris.

Patronami medialnymi występów chóru „Ex Tempore” w Amsterdamie i Heiloo są prestiżowe media katolickie, takie jak Liturgia.pl, Magnificat, Christianitas, Rycerz Niepokalanej, Bemint Elkander!, Miłujcie Się! oraz Adeste.org. Koordynacja: Stowarzyszenie Brandsma. Współpraca: Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny i Fundacja Świętego Benedykta.